رواسازی مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده

مقدمه

خانواده پایه بنیادین اجتماع وسلول سازنده زندگی انسان وخشت بنای جامعه وکانون اصلی حفظ سنت ها وهنجارها وارزش های اجتماعی است.خانواده شالوده استوار پیوندهای اجتماعی وروابط خویشاوندی و کانونی در جهت بروز وظهور عواطف انسانی ومکانی برای«پرورش اجتماعی» است.خانواده واحدی است که براساس ازدواج پدید می آید و از آغاز پیدایی خود، همچون حریمی امن، زندگی انسان را در بر می گیرد و موج تازه ای در درون شبکه خویشاوندی ایجاد
می شود و این موج جدید است که شمار زیادتری از خویشاوندان را نیز به هم پیوند می دهد. انسان درخانواده فرآیند جامعه پذیری که مجموعه ای از «بایدها» و «نبایدها» است و بالاخره
نقش هایی را درارتباط با دیگران یاد می گیرد.آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است توجه به ارزشها به ویژه ارزشهای اجتماعی است.ارزش های اجتماعی از اساسی ترین عناصر یک نظام اجتماعی هستند که از طریق کنترل وهدایت آنها می توان جامعه را به زوال ویا به تعالی کشاند. بنابراین خانواده ها و مسئولین باید خیلی راغب باشند که بدانند، چه عواملی موجب پیدایش
ارزش ها در یک جامعه می شوند وچگونه می توان این ارزش ها را تغییر داد. اهمیت ارزش در آن نهفته است که پایه ارزیابی ما را از پدیده های اطرفمان، از خودمان از نزدیکان واز دیگر
انسان ها و از جامعه تشکیل می دهند ودر واقع رفتارما را نسبت به آنها تنظیم می کنند. از اینجا است که واژه جهت گیری ارزشی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که تعداد زیادی از ارزشها دریک شبکه روابط علی و مرتبط با هم قرار می گیرند، در واقع یک نوع ارتباط، پیوستگی و تقدم و تاخر را نشان می دهند.

در آن صورت صحبت از نظام ارزشی می شود. مثلاً در اسلام یک سلسله از دستورات ارزشی خوب و بد وجود دارد که باهم در ارتباطند، همچنین نظام ارزشی یک آلمانی که متشکل از یک سلسله از ارزشهای به هم پیوسته (نظم، نظافت، دقت، جدیت، عدم بروز احساس...) است خود را از نظام ارزشی یک کشور شرقی متمایز می سازد.

با ورود تکنولوری و وسایل ارتباط جمعی در خانواده ها، ارزش های اجتماعی خانواده ها تحت تاثیر قرار گرفته و موجب شده تا شاهد تغییراتی در رفتار و گفتمان نسل جوان باشیم. از جمله این وسایل دسترسی آسان به اینترنت می باشد. اینترنت علاوه بر نقاط قوت، امروزه دارای نقاط ضعفی هم هست. وسایل ارتباط جمعی فواصل را ناپدید می سازند، همچنان که جدار بین انسانها را نیز تا حدود زیادی شفافتر می سازند.(اسلوین،1380: 83)بنابراین،چگونه  می توان تصور کرد که این وسایل برگروه های اجتماعی، از جمله گروهی به تمام معنی، یعنی خانواده اثر نگذارند. بی شبهه، تطور خانواده در جامعه جدید، صرفاً تابع اثرات وسایل ارتباط جمعی نیست. لیکن، از خود
می پرسیم آیا خانواده هسته ای نیز به نوبه خود تحت تأثیر اینترنت تحول تازه ای نپذیرفته است. با این همه لازم است به الگوی لسول باز گردیم، زیرا اوست که تلویحاً و یا به طور صریح، نه فقط تحقیقات، بلکه نظریه ها را در این قسمت از جامعه شناسی در اولین سال هایی که چنین مطالعاتی آغاز گردیده بود، هدایت کرده است. سلسله سؤالهایی راکه جامعه شناسی می تواند در مورد ارتباطات جمعی برای خود طرح کند، یادآور شویم: «کی چه می گوید؟به کی؟ با چه وسیله وتأثیری؟». به خوبی می بینیم که در عمل آخرین سؤال از دیگران مهم تر است. زیرا، مخصوصا
 می خواهیم بدانیم این وسایل که هم بدان امید بسته ایم وهم از آن در وحشتیم، برسر جامعه چه می آورند. اما، همین فرمول به خوبی نشان می دهد که برای روشن کردن این نکته باید دیگر سؤال ها راپاسخ گفت وسؤال های دیگر، که با توصیف فرایندی مرتبط اند، و شناخت اثرهای آنها مطمح نظر است، در جمله ای سؤالی همراه با یک فعل متعدی چنین خلاصه می شود: «کی چه
می گوید، به کی و با چه وسایلی؟» چون وسایل(مجراها) و محتواها (چه ها)توسط ارسال کننده پیام مورد انتخاب قرار می گیرند و دست کم در اختیار او هستند، فرایند عمل ارسال کننده (کی، یعنی فاعل فعل گفتن) برگیرنده (به کی، مفعول با واسطه) چنانچه جمله را به صورت «کی به کی خبر می دهد» بسازیم ومفعول بی واسطه چنانچه جمله را به صورت «کی چه کسی را تحت تأثیر قرار می دهد» تشکیل دهیم را شامل می شود. به طور قطع، در الگوی لسول چنین پنداشته می شود که اثر وسایل ارتباط جمعی ناشی از عمل ارسال کننده، برگیرنده ای تأثیر می گذارد که جز گرفتن پیام ارسال شده، از طریق مجرایی خاص وپذیرش اثرهای معمول، کار دیگری ندارد، اما، واقعیت چنین نیست. در ابتدا، پذیرا بودن ادعایی گیرنده و یا بهتر، مردم، بسیار نسبی و حتی اغلب در حدی محدود است. مخصوصا دلایل آماری خاصی به دست آمده است که نشان می دهد در مجموع فعالیت ها وگرایش های افراد حتی زمانی که به وسایل ارتباط جمعی روی می آورند، تغییر نمی یابد. (کازنو، ترجمه باقر سوروخانی و منوچهر محسنی، 1379)

هربرت مارکوزه در کتاب انسان تک ساحتی تحت عنوان منطق سلطه از عقلانیت تکنولوژی بحث می کند و معتقد است پیشرفت فنی تکنولوژی درجامعه بجای اینکه به آزادی وتسلط انسان برطبیعت بینجامد به عاملی دربهره کشی بیشتر انسانها تبدیل شده است. از نظر او انسان دارای یک بعد ماشینی شده و ابعاد دیگر شخصیت انسان از بین رفته است. اخلاق، زبان فرهنگ، هنر، عواطف همه از حاکمیت تکنولوژی متاثر گردیده اند و در نتیجه تفکر تک ساحتی درجامعه تک ساحتی ایجاد گردیده وحقوق وآزادی های فردی از مفهوم سنتی گذشته دوری جسته وجای خودرا به فرهنگ مادی سپرده است.(کفاشی،1384)

تاثیر تجربه فضای سایبرنتیک بر هویت اجتماعی در سه سطح خانواده،گروه همالان و جامعه توسط بهزاد دوران مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش رابطه معناداری را بین تجربه فضای سایبرنتیک و هریک از سه سطح هویت اجتماعی(خانوادگی، هوت همالان و هویت ملی) پاسخگویان مشخص نکرد و نشان می دهد که اینترنت بر هویت اجتماعی تاثیری ندارد. در این تحقیق استفاده از اینترنت و عدم استفاده از اینترنت و میزان استفاده از اینترنت متغیرهای مستقلی بوده اند که از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است ولی میزان انواع استفاده ازدیگر محیط های اینترنتی مد نظر قرار نگرفته و ما سعی کردیم در این تحقیق از این متغیر استفاده کنیم.

زی هو و جاناتان جی(2002) تاثیر اینترنت را در زمینه اجتماعی از سه کارکرد خانواده،
فعالیت های اوقات فراغت،آزادی های مدنی و پنهان کاری مورد بررسی قرار داده اند. در مورد کارکرد خانواده، فعالیت با اعضای خانواده است که بین استفاده کنندگان و عدم استفاده کنندگان تفاوت معنی داری به وجود می آورد.در مورد اوقات فراغت سه متغیر از پنج متغیر که مربوط به روزنامه خواندن، گوش دادن به رادیو وتماشای تلویزیون، ارتباط با دوستان، در بین استفاده کنندگان وکسانی که از اینترنت استفاده نمی کنند تفاوت معنی داری وجود دارد، تأثیر بر
آزادی های مدنی مربوط به خشونت و محتوای وقیح و به دست آوردن نوع دوستان است،که در بین استفاده کنندگان و عدم استفاده کنندگان تفاوت معنی داری وجوددارد. در این تحقیق آن چه برای ما اهمیت دارد تأثیر اینترنت برکم شدن فعالیت و مشارکت در درون خانواده است.

نتایج پژوهش سوبرا مانیام (2001) نشان می دهد که کودکان بیشتر ازنوجوانان از کامپیوتر استفاده می کنند و این استفاده دربین پسران بیشتر از دختران است، سفیدپوستان بیشتر از سیاه پوستان از کامپیوتر استفاده می کنند. زمان زیاد سپری کردن برای استفاده از اینترنت بر مهارت های شناختی اثر منفی ندارد، بلکه ممکن است ایمیل به روابط بین شخصی وحفظ روابط اجتماعی کمک کند،که محقق دراین تحقیق معتقد است که اینترنت به افزایش روابط اجتماعی کمک
می کند.

براساس نتایج تحقیق رابرت کراوت، استفاده بیشتر از اینترنت با پیامد کاهش ارتباطات خانوادگی همراه بود، همچنین گزارش شده است افرادی که از اینترنت بیشتر استفاده کرده اند،تنهایی آن ها افزایش بیشتری یافته است(اسلوین،1380).

باتوجه به نتایج تحقیقات مطرح شده اینترنت در کل بربسط روابط اجتماعی ممکن است مؤثر واقع شود، ولی احتمالا با گسترش روابط اجتماعی روابط خانوادگی کاهش می یابد و به دنبال آن برارزش های خانواده نیز مؤثر خواهد افتاد.

مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزش های تربیتی خانواده  در چند بررسی اجرا و اعتبار و روایی آن محاسبه شده است. به عنوان مثال نتایج پژوهش هما زنجانی زاده در 403 نفر از دانش آموزان دبیرستان مشهد نشان داد که این مقیاس با ضریب همگونی[1] 92/0 از پنج عامل تشکیل شده است. (زنجانی زاده،1384)

زی هو و جاناتان جی(2002) تاثبر اینترنت را در زمینه اجتماعی بر روی 300 نفر از دانش آموزان، ضریب آلفای این مقیاس را معادل 93/0 به دست آورد و بر پایه تحلیل عاملی شش عامل استخراج کرده است.

محسنی(1385)در بررسی خود بر روی 204 نفر از شهروندان تهرانی ضریب آلفای این مقیاس را معادل91/0 به دست آورده و بر پایه تحلیل عاملی 4 عامل را استخراج کرده است. (محسنی،1385) به رغم آنکه بررسیهای پیشین اعتبار و روایی مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده را تایید کرده اند، با این وجود تغداد عوامل استخراج شده در آنها متفاوت است. لذا برآن شدیم تا یکبار دیگر روایی مجموعه سوالهای مقیاس را در نمونه ای متفاوت (دانشجویان) مورد مطالعه قرار دهیم.

در این تحقیق از تئوری های زیادی استفاده شده است اما از این میان، دیدگاه نظریه کنش ارتباطی هابرماس و نظریه کلی و ولخارت در مورد تأثیر گروه و تئوری های ارتباط جمعی والدهال به عنوان چارچوب نظری تحقیق در نظر گرفته شده که به اختصار به آن اشاره می شود.

الف)نظریه کنش ارتباطی هابرماس:قبل ازپرداختن به نظریه کنش ارتباطی هابرماس، ابتدا به حوزه عمومی مورد نظر هابرماس می پردازیم. حوزۀ عمومی مورد نظر هابرماس فضایی است که درآن فضا:« افراد به شیوه عقلانی بتوانند به بحث بپردازند ودراین بحث به توافقی برسند وافراد دراین محیط ها بتوانند به طور برابر شرکت کنند، قدرت دراین بحث ها دخالتی ندارد، هر موضوعی بتواند در این بحث ها مطرح شود، دراین بحث ها افراد بتوانند مسائل خصوصی خود را مطرح کنند، این بحث ها همیشه باز است و همیشه می توان به آن رجوع کرد ودربارۀ ان بحث کرد»، (آزاد ارمکی وامامی،1383) پس محیط اینترنت این فضا را فراهم کرده وشرایط حوزه عمومی مورد نظر هابرماس را تا حدودی دارا می باشد، حوزه عمومی هابرماس عرصه ای است که درآن افراد به منظور مشارکت در مباحث باز وعلنی گرد هم می آیند وکنش ارتباطی  از طریق بیان وگفت وگو تحقق می یابد.در فضای محیط های تعاملی اینترنت بحث «شرایط آرمانی سخن» مورد نظر هابرماس تحقق می یابد و می توان آن را بدین گونه مطرح کرد: هابرماس معتقد است که نیازهای اساسی یا اصیل معینی وجود دارد که تمامی افراد کاملاً آزاد آن ها را دارند واین نیازها توسط هرکس که صمیمانه وارد یک گفت وگوی عملی شود ضرورتاً کشف خواهد شد (استیون،1380). با توجه به این که در محیط اینترنت علی الخصوص در محیط تعاملی اینترنت افراد به راحتی می توانند نیازهای خود را مطرح کنند واین طرح نیازها باعث شکل گیری یک فضای گفت وگو ومباحثه شده و در این مباحثه افکار جدیدی شکل می گیرد، هابرماس می افزاید روابط میان گویندگان و شنوندگانی که از توان ارتباط برخوردارند، موجب می شود تایکی دیگر از کارکردهای گفتار که همان شیوه یا همان کاربرد زبان عادی تلفیق شده است وارد عمل گردد و در کاربرد توصیفی زبان هر گفتار کنش نوعی در بردارنده قول صمیمیت یا صداقتی است که با آن من گوینده احساسات، نیازها ونیت های درونیم را برای شنونده ابراز می کنم، درست در همین بعد است که گفتار شنونده را به دنیای درونی احساس ها و انگیزه های من وهمین طور به ارزیابی صحت گفته های من می کشاند (هابرماس به نقل از پیوزی،1379). پس این احساسات باعث شده که روابط بین افراد صمیمی شده و نیازهای خود را بیان کنند و انرژی عاطفی خود را در این محیط مصرف کنند، اگر بخواهیم نظریه کنش ارتباطی را به صورت مدل علّی در آوریم. به صورت زیر می باشد.

پس محیط تعاملی اینترنت را می توان فضایی در نظر گرفت که کاربران به راحتی در آن به گفت وگو می پردازند و فضای صمیمیت و ابراز احساسات در محیط های تعاملی اینترنت شکل می گیرد که از یکدیگر تأثیر پذیرفته همچنین کاربران نیازهای خود را باهم مطرح کرده، در آن گروه ها مسائل ومشکلات خود را مطرح کنند و انرژی عاطفی خود را دراین محیط ها مصروف نمایند که این تخلیه انرژی احتمالاً بر ارزش های تربیتی خانواده می تواند مؤثر واقع شود.

ب)نظریه کلی وولخارت در مورد تأثیر گروه:کلی و ولخارت دریافتند افرادی که از انگیزه بالایی برای حفظ عضویت فرد در گروه برخوردارند، بنابراین وابستگی بیشتری به تأیید دارند، بعید به نظر می رسد که ارتباطات و پیام هایی را قبول نمایند که نقطۀ مقابل هنجارها وارزش های گروه هستند. فرد باید موافقت وتأیید را به دست آورد(به نقل از کوهن، 1378). دراین جا می توان به پذیرش توسط گروه تعبیر کرد، یعنی این که اعضا هرچه بیشتر مورد پذیرش گروه قرار بگیرند، احتمال تأثیر پیام بر گروه بیشتر است. مناظرۀ گروهی نسبت به سخنرانی ها از اثر بخشی دراز مدت در تغییر نگرش ها برخوردار است، همچنین اگر این مناظرۀ گروهی به طور آزادانه برگزار شود تأثیر بیشتری در اثر بخشی به اعضای گروه خواهد داشت، بحث ومناظره آزاد در افکار وعقاید تغییر بیشتری به وجود می آورد(همان). هرچه کاربر اینترنتی احساس کند که در محیط اینترنت بیشتر مورد پذیرش واقع می شود احتمالاً باعث خواهد شد که بر ارزش های تربیتی خانواده مؤثر واقع شود و همچنین هرچه کاربران بیشتر وارد بحث و مناظره گروهی شوند احتمالاً باعث مطرح کردن موضوعات خود با محیط های تعاملی اینترنت می شوند و کمتر مسائل خود را با خانواده مطرح می کنند وباعث کم اهمیت شدن ارزش های تربیتی خانواده نزد فرد می شود.

پ)تئوری های ارتباط جمعی:والدهال از فرّار بودن محتوای ارتباطی صحبت می کند،عاملی که احتمال تحصیل اثرات را کاهش می دهد.اومعتقد است،«اثرات دراز مدت بیش از اثرات کوتاه مدت مورد توجه قرار می گیرد» (به نقل از ویندال وهمکاران،1997) و یا به نوعی اگر از یک پیام به طور طولانی مدت استفاده شود تأثیر آن پیام بیشتر است.کلاپر علاوه بر تکرار پیام،مدت زمان پیام را نیز در نظر می گیرد تا برنامه بتواند بالاترین اثر ممکن را داشته باشد از این دو نظریه هم
می توان مدت زمان استفاده از اینترنت و هم طول مدت دسترسی به اینترنت و همچنین مداومت استفاده از اینترنت را (روزانه، هفتگی، ماهانه) به عنوان متغیرهای مستقل جهت تأثیر اینترنت بر
ارزش های تربیتی خانواده به کار برد، زیرا هر یک از این عوامل باعث کاهش روابط درون خانواده و در نهایت کاهش ارزش های تربیتی خانواده می شود. پس در این جا آن چه نقش مهمی را بازی می کند طول مدت دسترسی به اینترنت است. همچنین از این نظریه میزان استفاده  از اینترنت را می توان تخمین زد، بدین گونه که هرچه از اینترنت بیشتر استفاده کنیم این میزان استفاده احتمالاً باعث کم شدن ارتباط با خانواده می شود و این منجر به کاهش ارزش های تربیتی خانواده نزد فرد می شود، همچنین می توان از این نظریات در مورد  استفاده از اینترنت به طور مرتب و به طور پراکنده استفاده کرد، بدین صورت که بین استفادۀ روزانه هفتگی و ماهانه از اینترنت و تأثیر آن بر ارزش ها اختلاف معنی داری وجود دارد.

دی فلور و بال روکیچ در الگوی خویش دربارۀ وابستگی به رسانه ها براین باورند که شرط مهم برای بروز اثرات،میزان وابستگی به بعضی رسانه های ارتباطی است، مجرایی که مردم برای به دست آوردن اطلاعات مهم نسبت به آن احساس وابستگی می کنند، توان بیشتری برای ایجاد اثرات دارد، تا مجرایی که تفاوتی با مجاری دیگر ندارد واطلاعاتی که فراهم می کند فاقد اهمیت است (همان: 370). با کمک این نظریه می توان وابستگی به اینترنت را مطرح کرد، بدین صورت که کاربر اینترنتی با وابسته شدن به اینترنت فرصت کمتری برای پرداختن به خانواده دارد واین ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش ارزش های تربیتی خانواده شود.

با وجود استفاده زیاد دانشجویان از اینترنت، محقق بر آن است تا با انجام تحقیقی تحت عنوان «بررسی تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی» موضوع تاثیر یکی از وسایل ارتباط جمعی بر رفتارها و تغییر ارزشهای تربیتی خانواده را مورد بررسی و مداقه قرار دهد.

مطالعات مقدماتی وادبیات موجود حاکی از این واقعیت است که  مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده در چند بررسی اجرا و اعتبار[2] و پایایی[3] آن محاسبه شده است.اما براین اساس کوشش شد تا به پرسشهای زیر پاسخ داده شود:

آیا مجموعه سوالهای مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده از اعتبار کافی برخوردار است؟

آیا مجموعه سوالهای مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده از پایایی کافی برخوردار است؟

دانشجویان تا چه اندازه با تاثیرپذیری از اینترنت زمینه تغییر در ارزشهای تربیتی خانواده را ایجاد می کنند؟

 اهدافی که دراین مقاله دنبال می شوند عبارتند از:

الف)تعیین اعتبار یا روایی مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

ب) تعیین اعتماد یا پایایی مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزشهای تربیتی خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

متغیرهای مستقل و وابسته  مورد استفاده در ابزار تحقیق در جدول زیر به اختصار آمده است:

جدول 1: تعاریف عملیاتی متغیرهای مستقل و وابسته

روش

روش های پژوهشی که به تناسب از آنها در پژوهش حاضر استفاده شده عبارتند از: الف) روش اسنادی و کتابخانه ای:برای دستیابی به چارچوب نظری،شفاف شدن واقعیت اجتماعی و آگاهی از پیشینه و ادبیات پژوهش از روش فوق استفاده شده است .

ب)روش پیمایشی: برای جمع آوری داده ها، طبقه بندی، توصیف، تحلیل آنها از روش پیمایشی استفاده کردیم. استفاده از روش پژوهش پیمایشی به دلایلی ضروری است. امکان بررسی
فرض های پژوهش که از درون نظریه ها بیرون آمده، ضرورت بررسی و مطالعه و بالاخره مراجعه به دانشجویان و تعمیم یافته ها از جمله دلایل انتخاب روش مزبور به عنوان روش نهایی و عمده پژوهش حاضر است.

جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری

 جامعه آماری،حوزه تعمیم نتایج و یافته های پژوهش است از این روی جامعه آماری در بر دارنده کلیه افراد مورد بررسی است که پژوهشگر از میان آنان واحدهای نمونه خود را گزینش
می کند. لذا جامعه آماری پژوهش حاضر دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
می باشند. نمونه مورد مطالعه، دانشجویان مقطع کارشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن هستند.

نمونه دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن به شیوه نمونه گیری طبقه بندی متناسب با حجم انتخاب گردید. به این صورت که دانشکده علوم اجتماعی شامل
رشته های دبیری (188تعداد کل،86 نفر متناسب با حجم)، خدمات(308 تعداد کل، 141نفر متناسب با حجم)، برنامه ریزی(342 تعداد کل،157 نفر متناسب با حجم)می باشد.

ابزار پژوهش

ابزار اندازه گیری، پرسشنامه محقق ساخته 50 ماده ای مبتنی بر طیف لیکرت است که این ماده ها به صورت گویه هایی بودند که به دنبال هر گویه پنج گزینه ارائه شده اند.به این گزینه ها بر حسب اینکه میزان موافقت به آنها از کاملا موافق تا کاملا مخالف یا بر عکس آن باشد، نمره های 5 تا 1 یا 1 تا 5 تعلق می گیرد. برای تجزیه و تحلیل سوالها، دو شاخص مهم درجه دشواری و ضریب همبستگی هر سوال با نمره کل مجموعه (یعنی قدرت تشخیص هر سوال) محاسبه شد. ضریب اعتبار پرسشنامه بر پایه آلفای کرونباخ و روش تحلیل مولفه های اصلی[4] برآورد شده است.برای بدست آوردن ساختار ساده عاملها و نام گذاری آنها،عاملهای استخراج شده با استفاده از چرخش واریماکس[5] دوران داده شده است.

یافته ها

الف)اعتبار یا روایی صوری از نوع محتوا: اعتبار یا روایی، مسئله ای عمدتاً کیفی بوده و ارزیابی آن بسیار مشکل می باشد و در واقع چگونگی حرکت محقق از تعریف نظری به تعریف عملی مورد توجه قرار می گیرد. یکی از روشهای اعتبار،اعتبار محتوا است که روشی برای سنجش میزان اعتبار اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری می باشد که معمولاً توسط افراد متخصص در موضوع مورد مطالعه انجام می گیرد. از اینرو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد. (کارمینز،1979: 245). جهت حصول اطمینان از اعتبار یا روایی پرسشنامه، سؤالات،گویه ها و طیف مورد استفاده به افراد صاحب نظر در رابطه با موضوع مورد مطالعه (اساتید رشته های روانشناسی و جامعه شناسی) ارائه گردید. سپس گویه های مورد توافق در ابزار اندازه گیری لحاظ شد و بقیه مواردی که از نظر صاحب نظران ارتباط چندانی با موضوع نداشت حذف شدند. به عبارت دیگر از مجموع 50 گویه ارائه شده در ابزار، تنها 34 گویه مورد توافق متخصصین قرار گرفت.

ب) اعتبار یا روایی به روش تحلیل عاملی: به منظور سنجش روایی از تکنیک تحلیل عاملی استفاده شده است و در جدول زیر آمارهKMO که برابر 89/0 محاسبه شده نشان می دهد که همبستگی گویه های مقیاس برای ایجاد یک تحلیل عاملی مناسب است. اولین اقدام در فرایند تحلیل عامل، که اولین مفروضه آن نیز محسوب می‌شود، مقابله با داده‌هایmissing است.(کلاین،1994: 6)

در این بخش،آزمودنی‌های شماره 175، 234، 286،376 که تعداد آنها در مجموع 4 نفر را شامل می‌شد، از تحلیل آماری حذف گردیدند تا از این طریق مفروضه تحلیل عامل تحت عنوان حداقل missing، (02/0) در هر آزمودنی رعایت شود.این اقدام برای تک تک سؤالات نیز اعمال گردیده و ضریب ابهام آنها با رجوع به عدم پاسخ دهی تعیین گردید و مشخص شد که  تمامی سؤالات از ضریب صراحت بالایی برخوردار می‌باشند؛ بطوریکه ضریب ابهام همه سؤالات،کمتر از 02/0 بود. بنابراین، در تحقیق حاضر تنها به حذف 4آزمودنی اکتفا گردید و شانزده سوال از سؤالات حذف شدند.

دومین مفروضه تحلیل عامل، به حجم نمونه مکفی عنایت دارد.در پژوهش حاضر میزان KMO برابر 89/0 و بنابراین حجم نمونه نیز کافی است. فرآیند تحلیل عامل نیازمند این است که کاهش داده ها صورت پذیرد و از متغیرهای فراوان بتوان به عوامل سازنده دست یافت این اقدام نیازمند این است که حجم نمونه مکفی بوده و در فرآیند محاسبه همبستگی بین سوالات بتوان
ماتریس های مناسبی را استخراج نمود در راستای محاسبه ماتریس های واریانس و کوواریانس باید حجم نمونه به میزان مکفی بوده و شاخص های تجربی در زمینه کفایت اندازه حجم نمونه عنوان گردد. با رجوع به جدول اندازه کفایت نمونه گیری که به صورت مستقیم حجم نمونه را در نظر می گیرد می توان مطرح نمود که حجم نمونه کفایت دارد. بدین ترتیب که شاخص های گوناگونی در راستای کفایت حجم نمونه عنوان می شود که از مهم ترین شاخص های مزبور، شاخص اندازهKMO[6] بسیار محافظه کارانه بود و حجم نمونه مکفی را در ارتباط با فرآیند تحلیل عامل برآورد می نماید. در مواقعی که شاخص اندازه حجم نمونه مکفی با روش KMO بالاتر از 80/0 گردد می توان در نظر گرفت که حجم نمونه برای فرآیند تحلیل عامل مکفی است. این مفروضه با رقم 89/0 که معرف شاخص کفایت نمونه برداری KMO معرف این است که حجم نمونه مکفی است.سومین مفروضه تحلیل عامل، بعنوان نرمال بودن توزیع چندمتغیری شناخته می‌شود و از اصطلاح کرویت2 یاد می‌شود. آزمون هایی که برای محاسبه زمان بودن توزیع چند متغیری به کار برده می شود تحت عنوان کرویت شناخته می گردد که از رایج ترین این گونه آزمون ها می توان به آزمون کرویت بارتلت تأکید نمود. با توجه به فرآیند آزمون بارتلت که پیرامون بررسی کرویت اعمال می شود می توان به جدول آزمون بارتلت اشاره نمود که این اقدام به وسیله تقریب مجذور کای3 ارایه می شود از آنجائی که تقریب مجذور کای با درجه آزادی 276 برابر با رقم 5269.59 شده است می توان مطرح نمود که مقدار تقریب مجذور کای از لحاظ آماری معنی دار است و حداقل در سطح اطمینان 999/0(001/0=µ).آماره مزبور معنی دار است با تأکید براین که آزمون بارتلت از کرویت به مقایسه تقریب مجذور کای به دست آمده با تقریب مجذور کای جدول در درجه آزادی 276 پرداخته است می توان مطرح نمود که تقریب مجذور کای به دست آمده معنی دار بوده و مهر تأییدی بر کرویت داده های تجربی زده و می توان نرمال بودن توزیع چند متغیری را مشاهده نمود.(کیم،1978: 367) 

جدول 2: مقادیر اشتراک‌

چهارمین مفروضه اجرای تحلیل عامل، شناسایی مقادیر اشتراک‌می‌باشد که جدول 2 معرف میزان مقادیر اشتراک ها است. از‌این‌رو، با توجه به اینکه تمامی بارهای مقیاس یا ضرایب اشتراک سؤالات با مقیاس، بیش از 5/0 می‌باشد، می‌توان مطرح کرد که تجانس درونی بین سوالات و کل آزمون وجود دارد و می توان تحلیل عامل را با تأکید بر تمامی سؤالات  انجام داد. (منصورفر، 1387: 291)    

بنابراین با رجوع به ستون استخراج عوامل[7]، ستون سمت راست جدول 4که به تحلیل مؤلفه های اصلی می پردازد می توان دریافت که در اکثر موارد بار عاملی حاصل از تحلیل مؤلفه های اصلی فراتر از 5/0 به دست آمده است با تأکید بر فرآیند روش استخراج مؤلفه های اصلی می توان حداکثر میزان اشتراک را رقم 1 در نظر گرفت که فرآیند استخراج از میزان اصلی 1 (با رجوع به ستون دوم) یا ستون ارزش ویژه اصلی2 به دست آمده است.در این جدول به راحتی می توان میزان بار عاملی هر سوال (ستون اول) را مشاهده نمود.

جدول 3: ارزش ویژه، درصد واریانس و درصد تراکمی عاملهای هقتگانه

پنجمین مفروضه،تحلیل عامل واریانس تبیین شده بالاتر از 50/0 است و با تأکید بر ستون فراوانی تراکمی درصدی3 که به صورت مختصر تحت عنوان تراکمی مطرح شده است می توان دریافت که عامل اول (28.60) نزدیک به 29درصد از واریانس کل را تبیین می کند و به همین ترتیب عامل دوم (7.51) نزدیک به 8 درصد واریانس پرسشنامه را تبیین می نماید در نهایت با توجه به سهم و نقش هر عامل که در ستون میزان درصد واریانس4 تبیین شده عنوان گردیده می توان دریافت که هر عامل به چه میزان واریانس کل پرسشنامه را تبیین  می نماید با رجوع به ستون درصد واریانس تبیین شده عنوان می گردد که عامل اول5 میزان 28.60را تبیین نموده و پس از آن عامل دوم6 میزان 8  و سپس عامل هفتم 7میزان 2.57 از کل واریانس پرسشنامه را تبیین کرده است. با رجوع به ستون درصد واریانس می توان دریافت که به ترتیب سهم هر عامل در درصد واریانس سیر نزولی داشته (عامل اول از 28.60 آغاز گردیده و تا عامل هفتم که به رقم 2.57 کاهش
می یابد) و به ترتیب این مقدار خاتمه می یابد. به هر میزان که سهم هر عامل افزایش یاید می توان سهم عامل مزبور را در ستون فراوانی تراکمی درصدی مشاهده نمود که در نهایت با سهم یک عامل از 28.6 آغاز کرده و با عامل دوم به 36.12  رسیده  و در نهایت با عامل هفتم به رقم 53.6 می رسد که میزان حاصله در ستون فراوانی درصدی تراکمی بیشتر از 50/0 است.

  با توجه به نمودار سنگریزه[8] که در راستای شناسایی ارزش ویژه عوامل عنوان می گردد می توان دریافت که عامل اول نسبت به عوامل دیگر از مقادیر بالاتری برخوردار است و پس از آن عامل می توان دریافت که شیب چندانی در دیگر عوامل وجود ندارد و به صورت تقریباً موازی با محور افقی ترسیم شده است که این وضعیت معرف میزان ارزش ویژه تقریباً یکسان در زمینه عامل دوم به بعد می باشد.

با توجه به واریانس تبیین شده کل می توان دریافت که مجموع مجذور بارهای عاملی حاصله که تحت عنوان عوامل سازنده تاثیر اینترنت  بر ارزشهای تربیتی خانواده عنوان می گردد قبل از چرخش و بعد از چرخش چگونه است.در آغاز از طریق سه ستون اول در حیطه ارزش ویژه بنیادی می تون سهم و نقش هر سوال 34-1 (component 1-34) را تحت عنوان درصد واریانس در ستون دوم مشاهده نموده که با توجه به روند تراکمی درصد واریانس تبیین شده هر سوال می توان ستون فراوانی تراکمی درصدی را مشاهده نمود که میزان آن از رقم 60/28 آغاز می شود در سه ستون مرتبط با ارزش های ویژه بنیادی سهم و نقش هر سوال در واریانس کل پرسشنامه بدون توجه به عوامل عنوان می گردد.در ستون های مرتبط با استخراج مجموع مجذور بارهای عاملی[9] می توان ارزش ویژه هر هفت عامل تاثیر اینترنت  بر ارزشهای تربیتی خانواده را مشاهده نمود که ارزش ویژه عامل اول رقم 58/12و عامل هفتم رقم 13/1 است همچنین سهم عامل اول در واریانس کل با رجوع به ستون درصد واریانس مشهود است که می توان سهم و نقش عامل اول را 6/28 و عامل هفتم را 7/2 در نظر گرفت.به علاوه، با رجوع به ستون فراوانی درصدی می توان سهم هفت عامل را قبل از فرآیند چرخش6/53 در نظر گرفت. در نهایت با رجوع سه ستون مرتبط با مجموع مجذور بارهای عاملی پس از چرخش3 می توان سهم و نقش همه هفت عامل را مشاهده نمود که تا حدودی از میزان ارزش ویژه تقریباً یکسانی برخوردار شده اند بدین ترتیب که سهم و نقش عامل اول از 58/12 پس از چرخش به 93/5 تقلیل یافته و عامل هفتم از 13/1 پس از چرخش به 57/1 افزایش یافته است.در فرآیند قبل از چرخش عوامل تحت عنوان مؤلفه های اصلی در سطر و سوالات به عنوان جایگاه و شاخص هایی برای ایجاد عوامل در ستون قرار گرفته اند که محل تلاقی سوالات در ستون و عوامل در سطح تحت عنوان بار عاملی هر سوال هفت  عامل محسوب می شود. با وجود این، برای تحلیل عامل،سؤالات در یک ماتریکس مؤلفه‌ای[10] عنوان گردیده و با تأکید به روش استخراج عناصر اصلی[11]، ارایه می‌شود. با توجه به ماتریکس مؤلفه ای سوالات
می توان گفت که هر سوال در کدام عامل قرار گرفته است و جایگاه هر سوال در عامل مرتبط با رجوع به بار عاملی مشخص می گردد.

پس از اینکه جدول ماتریکس مؤلفه‌ها، به گونه‌ای دقیق بررسی گردید، از روش چرخش استفاده می‌شود تا از این طریق بار عاملی هر سؤال، با تأکید بر قرار گرفتن هر سؤال در یکی از هفت عامل، تعیین گردد. با تأکید بر اینکه در این تحقیق، از روند تحلیل عامل تاییدی پیروی شده و روش مؤلفه‌های اصلی(PC) از استخراج عوامل بکار رفته است، روش چرخش حداکثر پراکنش3 بکار برده می‌شود و جدول تحت عنوان ماتریکس مؤلفه‌های چرخش یافته عنوان می‌گردد با توجه به ماتریکس مؤلفه ای چرخش یافته سوالات می توان گفت که هر سوال پس از چرخش در کدام عامل قرار گرفته است و جایگاه هر سوال در عامل مرتبط با رجوع به بار عاملی مشخص می گردد.

در جدول 4 می توان دریافت که هر یک از سوالات در کدام عامل پس از چرخش جای گرفته است برای مثال سوالات 19،18،20 در عامل ششم قرار گرفته است.در نهایت، مشخص شد که 7 عامل از چرخش تحلیل عامل،استخراج شده است و در واقع، سازه مربوطه از 7 عامل تشکیل شده است که عبارتند از:ارزشهای تربیتی خانواده شامل هشت ماده،وابستگی به اینترنت شامل پنج ماده،فضای صمیمیت شامل چهار ماده،روابط احساسی و مناظره گروهی شامل هشت ماده، مورد پذیرش قرار گرفتن شامل سه ماده ،رضایت از احساس گمنامی در اینترنت شامل سه ماده، آگاهی خانوده شامل سه ماده می باشد. بنابراین، با تأکید بر عوامل هفت گانه، سؤالات مرتبط با هر شاخص به ترتیب، در جدول 5 خلاصه می‌شود.

جدول4: ماتریس متغیرها بعد از چرخش به روش واریماکس

جدول 5: نتایج تحلیل عامل

به منظور تعیین میزان تاثیر پذیری دانشجویان از اینترنت، نمره های آنان در عاملهای هفتگانه محاسبه شده است. اگرچه میانگین نمره های به دست آمده در عاملهای اول، دوم، سوم بالاتر از دیگر عاملهاست، اما با توجه به میانگین نظری سوالها در مقیاس لیکرت می توان گفت که به گونه کلی میزان تاثیر پذیری دانشجویان از اینترنت در همه عاملها در حدود متوسط می باشد.ج) اعتماد یا پایایی تحقیق: اعتماد یا پایایی مسئله کمی و تکنیکی است و بیشتر ناظر به این سؤال است که ابزار اندازه گیری با چه دقت و صحتی پدیده یا صفت مورد نظر را اندازه گیری می کند. ضریب آلفای کرونباخ از عمومیت بیشتری در این روش برخوردار است. اصولاً این روش برای محاسبه انسجام درونی ابزار اندازه گیری یا مقیاسها بکار می رود. زمانیکه مقیاسی از نوع لیکرت وجود داشته باشد و محقق بخواهد از طریق گویه های مختلف یک مفهوم پیچیده را اندازه گیری کند برای سنجش انسجام درونی مقیاس هم می توان از آماره آلفای کرونباخ استفاده کرد. اگر مقدار بدست آمده از آماره آلفای کرونباخ بیشتر از 70/0باشد پایایی ابزار اندازه گیری، قابل قبول تلقی می گردد. در بحث آلفای کرونباخ گزینه ای وجود دارد که نشان می دهد با حذف هر یک از گویه ها چه تغییری در مقدار آلفا ایجاد می گردد. از طریق بررسی مقادیر این بخش می توان تصمیم گرفت که در صورت حذف کدام گویه یا گویه ها مقدار آلفا افزایش می یابد.اینگونه گویه ها، مواردی هستند که با سایر گویه ها سازگار نبوده و لذا به حذف آنها دقت اندازه گیری مقیاس افزایش می یابد.اگر مقدار بدست آمده کمتر از70/0باشد. باید عمل حذف گویه های با آلفای پایین تا جایی ادامه یابد که مقدار آلفای نهایی به 7/0یا بیشتر از آن برسد.(کلانتری،1382: 75) جدول 6، ضریب آلفای کرونباخ را برای متغیرهای مورد مطالعه با توجه به گویه های درنظرگرفته شده در سطح مقیاس لیکرت نشان می دهد که با توجه به بالا بودن ضریب آلفا، ابزار اندازه گیری از قابلیت بالایی برخوردار است. در بررسی مقدماتی جمعیت محدودی از جامعه آماری(40نفر) در دانشکده مورد مطالعه را انتخاب و پرسشنامه تنظیمی در مورد آنان اعمال شد و پس از استخراج داده ها و بررسی نتایج و ارزیابی نقاط قوت و ضعف سؤالات پرسشنامه، نواقص و نارسایی های مربوط به برخی از سؤالات برطرف گردید. بنابراین گویه های منتخب در دو بررسی مقدماتی و نهایی مورد تحلیل قرار گرفتند که نتایج حاصل نشان می دهد مقیاسهای بکار رفته از قابلیت اعتماد قابل قبولی برخوردارند.بطوریکه ضرایب همبستگی در بررسی نهایی افزایش را نشان می دهد و آلفای مقیاسها در بررسی مقدماتی90/0 و در بررسی نهایی برابر با 95/0 است که هر دو در حد بالایی است.

جدول 6: میانگین،انحراف معیار و ضرایب همبستگی درونی گویه های مقیاسهای وابستگی به اینترنت(سوالات 1 تا 5)، فضای صمیمیت(سوالات 6 تا 9)، روابط احساسی(سوالات 10 تا 14)، بحث ومناظره گروهی (سوالات 15 تا 17)، مورد پذیرش قرار گرفتن (سوالات 18تا 20)، رضایت از احساس گمنامی در اینترنت(سوالات 21 تا 23)، آگاهی خانوده در استفاده فرزندان از اینترنت (سوالات 24تا 26)، ارزش های خانوادگی(سوالات 27 تا 34)، به تفکیک بررسی مقدماتی و بررسی نهایی

بحث و نتیجه گیری

عوامل هفتگانه ای  که برای مقیاس سنجش تاثیر اینترنت بر ارزش های تربیتی خانواده در این پژوهش استخراج شده است علاوه بر آنکه با نتایج پژوهش های قبلی همسو هستند، با نظریه ها و پژوهش های انجام شده در خارج از کشور هماهنگ است. عامل اول، دوم و ششم یعنی
ارزش های خانواده، رضایت از احساس گمنامی در اینترنت و مورد پذیرش قرار گرفتن موید نتایج بررسی والدهال و کلی و ولخارت (1998) است که در آزمون تجربی ما موفق بودند به عبارت دیگر هرچه کاربر اینترنتی احساس کند که در محیط اینترنت بیشتر مورد پذیرش واقع
می شود احتمالاً باعث خواهد شد که بر ارزش های تربیتی خانواده مؤثر واقع شود و همچنین هرچه کاربران بیشتر وارد بحث و مناظره گروهی شوند احتمالاً باعث مطرح کردن موضوعات خود با محیط های تعاملی اینترنت می شوند و کمتر مسائل خود را با خانواده مطرح می کنند و باعث کم اهمیت شدن ارزش های تربیتی خانواده نزد فرد می شود.

همچنین با بوجود آمدن فضای صمیمیت در اینترنت تا حدودی به حوزه عمومی مورد نظر هابرماس(2002) نزدیک می شویم و در اینجاست که کاربران نیازهای اساسی خود را مطرح
می کنند و این باعث می شود که فضای دیگری برای کاربران اینترنتی شکل گیرد که کاربران
می توانند الگوهای خود را از آن محیط بگیرند و این می تواند بر ارزش های تربیتی خانواده آنان موثر افتد. عامل پنجم با یافته های رابرت کراوت(2001)،زی هو وجاناتان جی(2002) هماهنگ است که افرادی که خانواده آنان آگاهی بیشتری در استفاده آنها از اینترنت دارند دارای
ارزش های تربیتی خانواده بالاتری نسبت به خانواده هایی هستند که آگاهی کمتری نسبت به استفاده دانشجویان از اینترنت دارند.

عامل سوم با  تئوری دی فلور و بال روکیچ(2001) همسو است.بدین صورت که کاربر اینترنتی با وابسته شدن به اینترنت فرصت کمتری برای پرداختن به خانواده دارد واین ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش ارزش های تربیتی خانواده شود. همچنین به تعبیر مانوئل کاستلز(2001) روابط خانوادگی عصر حاضر در اثر استفاده از اینترنت تضعیف شده است.

با آنکه حجم و گرایش به مطالعات مربوط به سازه تاثیر اینترنت  بر ارزش های تربیتی خانواده رو به افزایش است، اما فقدان یکپارچگی منابع داخلی و نیز کمبود بررسی در زمینه متغیرهای پژوهش حاضر به گونه ای که امکان مقایسه های همه جانبه نتایج و نیز تفسیر داده ها را فراهم آورد، یکی از محدودیت های این پژوهش را تشکیل می دهد.

آلفای کرونباخ به دست آمده نشان دهنده پایایی ابزار سنجش است، به طوریکه ضرایب همبستگی در بررسی نهایی افزایش را نشان می دهد و آلفای کرونباخ در بررسی مقدماتی90/0 و در بررسی نهایی برابر با 95/0 است که هر دو در حد بالایی است.شایان ذکر است که نتایج آن را نمی توان به سایر دانشگاه ها یا جوامع وسیع تر تعمیم داد. به منظور دستیابی به نتایج دقیق تر در زمینه سازه تاثیر اینترنت  بر ارزش های تربیتی خانواده توصیه می شود در پژوهش های آتی علاوه بر تبیین دقیق تر این سازه و عوامل تشکیل دهنده آن، مطالعات جامع تری درزمینه تاثیر اینترنت بر
ارزش های تربیتی خانواده صورت گیرد. مفاهیمی مانند اعتبار یا روایی و اعتماد یا پایایی بررسی شوند و پژوهش های گسترده تری درسطح ملی در این زمینه انجام شود.